Gebiedsontwikkeling nieuwe stijl Meervoudige waardecreatie Overheidsparticipatie Omgevingswet
Zeven verschillende gemeenten deelden tijdens een ‘Leer- en Verandermiddag overheidsparticipatie’ hun voorbeelden met elkaar. Ik was als ‘critical friend’ van de gemeente Utrecht uitgenodigd om de ‘wrap-up’ te doen met nog twee initiatiefnemers uit de stad. Het thema van de middag was ‘Samenspel gemeente en maatschappelijk initiatief’. De praktijkvoorbeelden sloten naadloos aan op de bevindingen van een bijeenkomst een paar weken later: ‘Maatschappelijke meerwaarde als basis voor nieuwe financieringsvormen’. Het ging hier over gebiedsontwikkeling nieuwe stijl. Beide bijeenkomsten riepen de vraag op: hoe zorg je dat maatschappelijke waarde serieus meegewogen kan worden in de ontwikkeling van onze gemeenten?

Overheidsparticipatie – niet zonder slag en stoot

De bijeenkomst ‘Samenspel gemeente en maatschappelijk initiatief’ werd georganiseerd door Democratic Challenge, het A+O fonds gemeenten en de gemeente Utrecht.
De praktijkvoorbeelden van de uiteenlopende gemeenten maakten duidelijk dat een goede samenwerking tussen gemeente en maatschappelijk initiatief lastig te organiseren is. Soms is het moeilijk tevreden te zijn, omdat de ambities bij de enthousiastelingen hoog zijn en er nog van alles moet veranderen binnen de eigen organisatie, wil je echt van ‘overheidsparticipatie’ kunnen spreken. Het blijft een zoektocht voor gemeenten hoe je als organisatie, maar ook als gemeentebestuur, in ontwikkelingen in de samenleving gaat participeren in plaats van ontwikkelingen te willen sturen of zelf op gang te zetten. Bij het oefenen met nieuwe manieren van werken, blijkt bij alle gemeenten dat er altijd wel één partij achterloopt of te wel wordt achtergesteld. Óf het zijn collega’s die niet met de koplopers mee kunnen komen, óf de bewoners worden eind van de rit in alle drukte vergeten, óf de raad voelt zich niet aangesloten op het proces. Bovendien worstelt bijna iedereen met hoe belangrijke, maatschappelijke initiatieven een volwaardige plek krijgen in de ontwikkeling van onze steden en gebieden.

Voorbeeld Bloemendaal – Heemstede ‘Open je Blik’

In de gemeenten Bloemendaal en Heemstede hebben ze het roer omgegooid. De twee gemeenten zijn een samenwerking begonnen en ze hebben besloten om initiatieven uit de samenleving centraal te stellen. Dat zeggen wel meer gemeenten, maar in Heemstede –Bloemendaal zijn ze het ook echt gaan DOEN. Marieke Boor is projectleider van de leergang ‘Open je Blik’. Samen met de raadsgriffier speelt zij een belangrijke rol in het veranderen van de mindset van eerst zichzelf en vervolgens hun collega’s als het gaat om het samenspel gemeente – initiatief. Samen met collega Pim van Wonderen is Marieke getraind voor ‘Open je blik’ en voert zij ‘train de trainer’ uit binnen de organisatie, dat gaat met vallen en opstaan. Het is niet vanzelfsprekend dat iedereen zomaar de skills heeft om trainer of leerling te zijn. Regelmatig ziet ze dat het geleerde in de waan van de dag verdwijnt en wordt er nog steeds gehandeld vanuit het ‘oude denken’ zonder het initiatief centraal te stellen. ‘Maar’, zegt Marieke, ‘ik geloof wel dat er altijd íets blijft hangen en beetje bij beetje komen we er wel. Als een aantal collega’s er echt voor gaan, breidt het zich uit als kringen in het water binnen de organisatie’.

Behoeftes bij de gemeenten

Tijdgebrek voor het faciliteren van burgerinitiatieven begint een rol te spelen, nu dat steeds meer inwoners de ambtenaren weten te vinden. ‘Ook dat lossen we gaandeweg op, er zal wel op gegeven moment geïnvesteerd moeten worden in deze faciliterende manier van werken, nu doen we zelf alles erbij’, eindigt Marieke. Veel van de andere aanwezige gemeenten herkent dit, zij worstelen al langer met tijd- en geldgebrek voor initiatieven vanuit de samenleving. ‘Er is behoefte aan een manier waarmee we de waarde van maatschappelijke initiatieven kunnen aantonen, het kost tijd om dat uit te vinden’ zegt ook gemeente Delft die hiermee een experiment is begonnen.

Volgende stap overheid versus maatschappelijk initiatief

Luisterend naar de inspirerende praktijkvoorbeelden kwam ik eind van de dag tot drie adviezen:

1) Wees trots op wat er wél goed gaat en laat dat zien en horen, zodat het bij iedere medewerker en bij alle leden van het gemeentebestuur gemeengoed wordt.

2) Zorg dat je alle partijen gelijktijdig meeneemt in de nieuwe manier van werken. Eigen collega’s, inwoners en bestuur. Vergelijk het met alle borden tegelijk in de lucht houden.

3) Ga aan de slag met het maken van een tool voor het bepalen van maatschappelijke waarden.
Daar heeft iedere gemeente nu behoefte aan.

Veel gemeenten hebben die tool nodig om belangrijke, maatschappelijke initiatieven formeel te kunnen ‘legitimeren’ en daarmee hun bestaansrecht vast te leggen binnen nieuwe ontwikkelingen. Andere gemeenten zoeken manieren om maatschappelijke aspecten op hetzelfde niveau mee te kunnen laten wegen als het realiseren van fysieke aspecten. Dat geeft de mogelijkheid om marktpartijen te laten meebetalen aan het realiseren van maatschappelijke doeleinden. Dat laatste werd bevestigd in een andere bijeenkomst vlak hierna, waarbij ik zitting mocht nemen in het slotpanel.

Maatschappelijke waarde als basis voor gebiedsontwikkeling

De bijeenkomst van Platform 31 ‘Maatschappelijke meerwaarde als basis voor nieuwe financieringsvormen’ was een meer theoretisch ingestoken bijeenkomst. Hierin presenteerde onder andere Wouter Jan Verheul van de TU Delft en Chantal Robbe van PAS advies, ieder een mogelijk model voor het meenemen van maatschappelijke waarde in de gebiedsontwikkeling. Wouter Jan Verheul heeft de gebiedswaarde in 3 pijlers uitgedrukt: ruimtelijk, sociaal-cultureel en economisch. Chantal Robbe heeft op basis van een onderzoek van maatschappelijke initiatieven in Eindhoven, Utrecht, Breda en Gouda de meervoudige waardecreatie getracht uit te drukken middels een schema. De drie aspecten: 1) identiteit 2) geldstromen 3) grond- en vastgoedinstrumentarium zijn hierin opgenomen en hieraan worden mogelijke invullingen gekoppeld. Een voorbeeld: wanneer de identiteit ‘ecologie’ is, hoort daar ‘kader, privaat geld en crowdfunding’ bij en als instrumentarium ‘kostenverhaal/grondprijssystematiek’.

Debat breder dan ‘ons kent ons’

Uit onze paneldiscussie met de zaal bleek, dat iedereen het er over eens is, dat het debat over maatschappelijke waarde met meerdere partijen (nu ontbraken de ontwikkelaars bijvoorbeeld) en verschillende soorten mensen gevoerd moet worden. Een punt waar de deelnemers het niet over eens werden is hoe maatschappelijke waarden het beste in een businesscase verwerkt kunnen worden. Moeten we alles in geld proberen uit te drukken, zoals in een MKBA? Moeten kwalitatieve maatschappelijke waarden vooral kwalitatief blijven? Zou je daarbij bijvoorbeeld met beoordelingen door commissies moeten werken?

Leren met initiatiefnemers, ambtenaren en bestuur

Zelf ben ik samen met de Utrechtse Ruimtemakers de zoektocht begonnen naar het bepalen en laten meewegen van maatschappelijke waarden in de gebiedsontwikkeling; onze leefomgeving met andere woorden. Hiervoor hebben we het Stadsinitiatief ontwikkeld, waarbij er in twee gebieden geoefend wordt. Zelf heb ik advies morgen geven voor Rotsoord, een upcoming gebied in de historische binnenstad.

De vraag is hier of de maatschappelijke eisen een geïntegreerd onderdeel kunnen gaan uitmaken van een Stedenbouwkundig Programma van Eisen voor nieuwe gebiedsontwikkelingen.
Het streven is, dat iedereen zich bij een nieuwe ontwikkeling de vraag kan stellen: ‘Wat hebben WIJ eraan?’ en daar ook echt antwoorden op kan vinden.
Want als we niet voor mensen ontwikkelen, voor wie dan wel?

 

Advies nodig op het gebied van creëren en beoordelen van waardecreatie door gebiedsontwikkeling? Zie de 5 P’s.