Er zit ons iets niet lekker bij het AM Landskab team. Dat geldt ook voor anderen, waarmee wij in aanraking komen omtrent bewonersinitiatieven. We zien té vaak – en onderzoek bevestigt dat beeld – dat burgerinitiatieven meewerken aan de sociale tweedeling van onze samenleving.
Dat kan toch nooit de bedoeling zijn van alle mooie initiatieven waarachter zoveel kracht vanuit de burgers schuilgaat? Het kán anders. De oplossing is simpel maar doeltreffend: ‘stap uit het hokjes-denken’.
Hoe snel we in hokjes denken
Tijdens een landelijke bijeenkomst van Stadslabs, ondersteund door het Stimuleringsfonds van de Creatieve Industrie deed Amal Abbass-Saal van Inspiratie Inc een oefening met het publiek. Ze vroeg elke deelnemer om respectievelijk de uiterlijke kenmerken van een bouwvakker, architect, arts, leraar en professor op te noemen. Het publiek was het behoorlijk met elkaar eens over de kenmerken. Daarna liet Amal Abbass-Saal foto’s zien van mensen in deze functies. De foto’s van bijvoorbeeld de professor, die een 19-jarige Somalische meisje liet zien en de vrouwelijke arts met paarse strepen in haar haar, kwamen in de verre verste niet overeen met de kenmerken die van tevoren werden omschreven. Zo makkelijke wordt je op het verkeerde been gezet en zo snel zie je hoe we geneigd zijn in hokjes te denken.
Van de presentatie van Amal over de noodzaak van diversiteit in initiatieven werd iedereen stil.
Eén van de Stadslab deelnemers sprak uit, dat ze dacht dat ze goed bezig was qua diversiteit omdat ze mensen van verschillende leeftijden had betrokken, maar dat ze nu besefte dat ze allemaal dezelfde culturele achtergrond hebben. Na de presentatie heb ik Amal gesproken. Ze vertelde mij dat ze een bepaald initiatief had geadviseerd om een meer diverse groep te betrekken. Bij het volgende bezoek bleek, dat er niets van terecht was gekomen, het was nog steeds dezelfde homogene groep die aan boord waren.
Homogene bewonersinitiatieven
Onderzoek bevestigt dat dit eerder de regel, dan de uitzondering is. De betrokkene bij een burgerinitiatief is doorgaans hoogopgeleid en stedeling of bewoner uit een hechte dorpsgemeenschap, die al actief is in de samenleving, dat blijkt uit tal van burgerschapsonderzoeken van bijvoorbeeld Evelien Tonkes, hoogleraar Burgerschap en humanisering aan de Universiteit van Utrecht. Hoe komt dat dan? Waarom zijn burgerinitiatieven zo homogeen? Kan het anders?
Uit onderzoek van Evelien Tonkes komt naar voren, dat het ontstaan van een homogene groep binnen een bewonersinitiatief geen onwil is, maar eerder onwennigheid of onbeholpenheid om andere groepen te benaderen dan ‘de eigen soort’.
Dat is nou precies wat wij bij AM Landskab in de praktijk ervaren, als we voor uiteenlopende opdrachtgevers bewonersinitiatieven voor de openbare ruimte ondersteunen. Net zoals we in hokjes denken, wanneer we het uiterlijk van een persoon met een bepaald beroep moeten omschrijven, denken initiatiefnemers vaak ook in hokjes als ze mensen benaderen om mee te doen met een initiatief. De eigen vrienden- en kenniskring wordt als eerste benaderd en dat blijkt vaak een homogene groep te zijn, soort zoekt soort.
Bij AM Landskab zijn we ons daarvan bewust en dagen onszelf en initiatiefnemers continue uit om dit open te breken en de diversiteit tot stand te krijgen, door juist uit je ‘hokje’ te stappen en groepen actief op te zoeken die niet vanzelf naar je toe komen.
Diversiteit vergt een diverse aanpak
Wil je andere groepen bereiken ‘dan anders’, dan zul je dingen anders moeten doen.
Om een diverse en inclusieve groep te betrekken bij initiatieven in de leefomgeving begint het al met de manier van communiceren. Sluit het aan op de groepen die je wilt bereiken? Om dat te kunnen bepalen, moet je het fysieke, het sociale en het culturele karakter van het gebied kennen en weten wat erop aansluit. We noemen dat ‘het DNA’ van het gebied in beeld krijgen. Dat is nog niet zo eenvoudig. Als initiatiefnemer moet je al veel dingen doen die je niet gewend ben. Denk maar aan het communiceren met overheden en andere instanties, dat betekent dat je je weg moet vinden in de ‘systeemwereld’, iets waar initiatiefnemers veel tijd en energie mee kwijt zijn.
Het is dan erg prettig en veilig om voor de rest terug te kunnen vallen op je ‘eigen soort’ rondom het werken aan het initiatief. Om ook nog actief op zoek gaan naar diversiteit is dan té ingewikkeld. Het onderzoek van Imrat Verhoeven, Suzanne Roggeveen, Gerben Moerman en Evelien Tonkes naar burgerinitiatieven in Amsterdam, laat zien hoe het wél kan. Met meer hulp van professionals komen ook meer migranten, vrouwen, lager opgeleiden en jongeren in actie. Het onderzoek toont aan, dat professionals bureaucratische belemmeringen kunnen helpen slechten, ze kunnen ondersteunen in bemiddelen met overheden en in onderlinge conflicten.
Mensen aanspreken daar waar ze zijn
Bij AM Landskab nemen we met veel plezier die rol in, als het gaat om bewonersideeën die zich afspelen in de openbare ruimte. We erkennen het mechanisme van het hokjes-denken maar ervaren ook, dat we de kracht van ontwerpen en verbeelden kunnen inzetten om mensen – al is het maar voor even – uit hun hokjes te laten stappen. We ondersteunen initiatiefnemers, meestal in samenwerking met overheden en organisaties, om te helpen een diverse groep een rol te geven in hun initiatief, want de leefomgeving is van iedereen. Dat nemen we heel serieus en we zoeken altijd naar nieuwe manieren om ook écht iedereen te betrekken. De oplossing is simpel maar doeltreffend. We spreken mensen aan, daar waar ze zijn, letterlijk en figuurlijk. We zoeken groepen actief op die ‘onzichtbaar’ zijn in de publieke ruimte en we kijken op welk vlak ze kunnen en willen bijdragen. We gebruiken hierin de kracht van lokale netwerken.
Expeditie MAAKZaanstad
Het AM Landskab team mocht onlangs voor een vrolijk, gemêleerd gezelschap: ambtenaren van het stedelijke en maatschappelijke domein, raadsleden en bewoners uit de gemeente Zaanstad, de Expeditie MAAKZaanstad organiseren. Het thema was ‘Samen Stad Maken met maatschappelijke waarde’. We raakten aspecten aan zoals: hoe komt succesrijke co-creatie tot stand, wat is de rol van de ‘nieuwe ontwerper’, wat is de taak van de overheid, hoe krijg je ‘de ontwikkelaar’ mee en wat zijn de succes en –faalfactoren in participatietrajecten? Ook vanuit de gemeente Zaanstad kwam de vraag, hoe je een zo representatief mogelijke groep bereikt, niet alleen in bewonersinitiatieven maar ook in projecten uitgezet door de gemeentelijke organisatie. Toen we de taak van de overheid hierin scherp stelden kwam één van de ambtenaren met een mooie uitspraak. Hij zei dit:
‘De taak van de overheid is om alle belangen in beeld te brengen, ook van de mensen die niet zelf hun belang agenderen’.
Praktijkvoorbeelden inspireren en helpen
Het toelichten van samenwerking, participatie en inclusie middels praktijkvoorbeelden van ons bureau, werd door de gemeente Zaanstad zeer gewaardeerd tijdens de expeditie.
De deelnemers gaven aan, dat juist alle voorbeelden uit de dagelijkse praktijk inspireren en helpen om te bedenken hoe je zelf samenwerking en diversiteit voor elkaar kan krijgen in projecten die in de eigen organisatie spelen of op stapel staan.
Heb jij zelf ook behoefte aan inspiratie en concrete tips? Dan kan je ons e-book aanvragen, dat zit er vol mee: ‘Samenwerking en participatie – breed, efficiënt en leuk!’
Of wil jullie organisatie misschien ook op ‘Expeditie’ of zoeken jullie juist een ‘werkatelier in company’ waar iedereen eventjes uit het hokjes-denken komt? Dan zit je bij ons goed, bel gerust of neem hier contact op via de email.
