De laatste tijd herken ik -als ik van een afstandje naar mijn werk en projecten kijk- een sterke behoefte. Wat die is? Om eindelijk te komen tot een rijkere afweging van waarden en belangen als het gaat om gebiedsontwikkeling. Ik zie de behoefte niet alleen bij mijzelf en een groep van de Utrechtse Ruimtemakers maar ook bij verschillende gemeentes en binnen uiteenlopende domeinen.
Aantrekken markt, bewonersinitiatieven en Omgevingswet
Deze behoefte is bij mij versterkt door enerzijds het aantrekken van de markt en anderzijds de vele initiatieven die al zijn ontstaan voor ‘tijdelijke situaties’. Daarnaast zien veel gemeentes de komst van de Omgevingswet 2018 als een kans om een brede dialoog op gang te brengen over wat kwaliteit van de leefomgeving betekent en hoe die te bereiken. Je mag en moet (weer) kritisch zijn tegenover de gebiedsontwikkeling. Levert elke ontwikkelingen waardecreatie op? En gaat het dan om ‘maatschappelijke’ waardecreatie? Want als er geen maatschappelijke waarde ontstaat, waarom ga je als gemeente, als maatschappij, dan (laten) ontwikkelen?
Maatschappelijke waarde – ieder zijn definitie
De meningen zijn verdeeld als het gaat over wat de definitie is van ‘maatschappelijke waarde’. Vanuit de ruimtelijke hoek wordt er wel eens maatschappelijk getinte punten in het Stedenbouwkundig Programma van Eisen opgenomen zoals ‘de sociale infrastructuur moet voldoende mogelijkheden bieden aan bewoners en maatschappelijke organisaties voor participatie, empowerment en opvang’ of ‘de gemeente zal aan ontwikkelende partijen vragen om een visiedocument op te stellen over duurzaam huisvesten’. Initiatiefnemers zoeken hoe de maatschappelijke waarde van burgerinitiatieven en ‘Placemaking’ in beeld gebracht kan worden. Vanuit de GGD wordt er gesproken van maatschappelijke waardecreatie wanneer de gezondheid verbetert. In het sociale domein wordt maatschappelijke waardecreatie gezien als het vergroten van de zelfredzaamheid, het tegengaan van eenzaamheid en het goed regelen van de zorg en dagbesteding. En bij de afdeling Economische Zaken van de gemeente zijn ze blij als er meer mensen aan werk raken en het bedrijfsleven floreert. Ook dat is maatschappelijke waardecreatie.
Wat is ‘duurzaam’?
En dat is niet de enige begripsverwarring. ‘Duurzame gebiedsontwikkeling’ bijvoorbeeld vindt iedereen van waarde. Maar wat is dan ‘duurzaam’? Sociaal duurzaam, omdat het een breed gedragen plan is, dat behoeften vanuit het bestaande gebied of omliggende gebieden tegemoet komt? Duurzaam voor de planeet, omdat er volgens de principes van circulaire economie wordt ontwikkelt? Duurzaam voor Nederland omdat er op grote schaal naar watermanagement en klimaatadaptie wordt gekeken? Of dat mensen een hogere levenskwaliteit op alle fronten bereiken? En wie zijn dan ‘mensen’? Echt iedereen? De grote massa? Of juist de ‘achtergestelde’ kleinere groepen? Ontwikkelaars vinden ‘lokale inbreng’ een toegevoegde waarde en anderen vinden dat als ‘de local’ zelf de ontwikkelaar is, de grootste waardecreatie ontstaat. Uiteraard zijn er ook grote beleggers die vooral – of alleen maar– naar de economische waardecreatie kijken en niet naar het ‘maatschappelijke’ deel.
De black box van waardeontwikkeling
Daarnaast heb je ook nog ketens van waardeontwikkeling, nu nog een ‘black box’ binnen de waardecreatie. Er zijn overal in wijken initiatieven en interacties met een geringe investering, waarvan de effect zich als kringen in het water verspreiden en de maatschappelijke waardecreatie daardoor groot is. Een voorbeeld; ik sprak vorige week iemand die in de organisatie zit van een ‘In Between Café’, en bijeenkomsten voor mensen met ‘in-between-jobs’ organiseert. Een paar jaar geleden heeft één werkzoekende het initiatief genomen om het café te starten. Nu zijn er landelijk al veertien In Between Cafés met een kernteam, die klaar staat met advies voor nieuwe en beginnende cafés. Werkzoekende zorgen zelf voor de organisatie, workshops, de communicatie ect. Er ontstaat een interactie, mensen geven elkaar begeleiding en tips. Op dit moment wordt er niet in het initiatief geïnvesteerd vanuit de overheid of andere organisaties. Nu zou je kunnen gaan registreren hoeveel mensen er op af komen en hoeveel daarvan weer werk hebben gekregen, in verhouding met mensen die niet naar In Between Cafés gaan. Dat zou de afweging kunnen zijn om wel of niet in het initiatief te gaan investeren. Maar, zeggen de huidige organisatoren, dat is niet de eigenlijk waarde. De maatschappelijke waardecreatie is, hoe die mensen in hun leven gaan staan. Dat ze scherper krijgen wat de eigen kwaliteiten zijn, dat ze in zichzelf gaan geloven en initiatief gaan nemen, in actie komen om hun situatie te veranderen. Een van de lokale organisatoren vertelt op de site, dat ze door het In Between Café mondiger is geworden en nu werkt aan zichtbaarheid en zelfvertrouwen: ‘Ik had dat 2 maanden geleden niet gedacht hoor dat ik dat zou doen. Het is de bijzondere kracht van In Between Café met jullie ondersteuning, die de kracht en het vertrouwen om dàt te doen in mij naar boven haalt. Voor mij betekent In Between Café ook openheid, veiligheid, eerlijkheid en fouten mogen maken en daarvan leren.’ De maatschappelijke waardecreatie is hier verteld met een verhaal uit de leefwereld, de echte wereld. Was de waardecreatie beredeneerd vanuit de systeemwereld, dan zou er puur gekeken zijn of de deelneemster een baan had gevonden en zou de maatschappelijke waardecreatie van het investeren in de bijeenkomst niet gemeten zijn.
De maatschappelijke stand van Nederland
Naast het definiëren van de maatschappelijke waardecreatie, is het dus ook van belang, hoe je maatschappelijke waardecreatie meet, wil je naar een rijkere afweging van waarden en belangen toe. Een poging daartoe is Maexchange. Op deze site staat meer dan 800 initiatieven aangemeld, die meer dan 1,8 miljoen Nederlanders bereiken. Initiatieven kunnen aangeven welk effect zij hebben op sociale cohesie, sociale veiligheid, zelfredzaamheid, samenwerken aan betere leefomgeving, slim en duurzaam gebruik van middelen en ontwikkelingsmogelijkheden van mensen. In dit model mist dan wel het economische effect van een initiatief en het afgeleide effect is door de initiatiefnemer gemeten als direct resultaat, zonder rekening te houden met andere factoren die meespelen.
Maatschappelijke Programma van Eisen – wat’s in a name?
Zoals je ziet, er is dus wat oefening nodig om tot ‘iets’ te komen waarmee een afweging van meervoudige waardecreatie in de gebiedsontwikkeling – of in een Omgevingsvisie– gemaakt kan worden. Die oefening maak ik graag. In samenwerking met de Utrechtse Ruimtemakers en in verschillende ontwikkelgebieden met ieder zijn eigen dynamiek. Dat ‘iets’ dat wij hiermee al doende willen ontwikkelen, noemen we, voor nu, een MPvE, Maatschappelijke Programma van Eisen. Ook hier merk ik dat de term bij verschillende mensen, verschillende associaties oproept. Er wordt beslist niet ‘nog een instrument’ mee bedoelt, of nog meer regels of criteria. Maar eerder een middel dat kan helpen in het planvormingsproces met de stad en bij het maken van keuzes en afwegingen die doorzichtig, consistent en breed gedragen zijn. Ik ben benieuwd wat maatschappelijke waardecreatie voor jou is? Aan welke criteria moeten ontwikkelingen en initiatieven voldoen om maximaal aan maatschappelijke waardecreatie bij te dragen? Is MPvE een goede naam – of hoe zou jij dit middeltje noemen? Hoor graag, daar ben ik benieuwd naar, mail je suggestie!
Ik zal alle voorstellen in mijn volgende blog zetten. Want het idee met een MPvE ontwikkelen wordt zeker vervolgd!
