Wijkspeeltuin De Boog

De Boog natuurlijk spelen speeltuinontwerp kinderparticipatie biodiversiteit groene schoolplein speeltoestellen

Het ingediende idee van één van de omwonenden van De Boog – een speeltuin op een groot, semiopenbaar binnenterrein in hartje Utrecht – was zeer sympathiek. Waarom niet een deel van de speeltuin in alle uren ’s avonds en ’s nachts dat het gesloten is, aan het planten- en dierenleven wijden? Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad, maar het is gelukt!

Spelen is vallen en opstaan

Aansprakelijkheid, veiligheid, standaard groenbeheer, de gebruikelijke indeling van speeltuinen met sportvelden in asfalt, alles werd met een ogenschijnlijk onschuldig en enthousiast idee op de schop gezet. Spelen op boomstammen, hutten in bomen, eetbare bessen in struiken met doorns. Dit kan als heel bedreigend geïnterpreteerd worden, maar kan ook als een hele gewone speelomgeving gezien worden. Heeft een kind zich één keer geprikt aan een doorn, dan weet hij de volgende keer dat het oppassen geblazen is. Spelen is vallen en opstaan, is de overtuiging van AM Landskab. Geef kinderen de kans om al doende te leren!
Biodiversiteit stimuleren in een speeltuinBiodiversiteit stimuleren in een speeltuin
Spelen kan veilig én uitdagend zijn
Spelen kan veilig én uitdagend zijn

AM Landskab als bemiddelaar

De rol van AM Landskab was om enerzijds een ontwerp te maken waar iedereen betrokken was bij het toekomstige beheer: Gemeente, Welzijn, de BSO in de tuin en waar de actieve bewoners mee uit de voeten konden en anderzijds een breed draagvlak voor het idee te creëren en te waarborgen, omdat er aanvankelijk maar één iemand zich voor het zelfbeheer had aangemeld. Parallel aan het ontwerpen van de speeltuin liep het overgaan van het sleutelbeheer van welzijn naar bewoners. Dit moment is aangegrepen om ook na te denken over de functies en het ontwerp van de gehele speeltuin in de toekomst en niet alleen over het deel waarvoor het oorspronkelijke bewonersidee was ingediend.

Wijkspeeltuin voor de toekomst

Samen met bewoners is een concept voor de wijkspeeltuin ontwikkeld voor nu en voor de toekomst. Het is geen toevallige keuze dat de, tijdens het proces opgerichte stichting, de term ‘Wijk’ aan speeltuin heeft toegevoegd. Er bleek tijdens de ontwerpavonden een uitgesproken wens voor een veel uitgebreider gebruik van de speeltuin. Dat wil zeggen, voor alle leeftijden, voor mensen zonder kinderen, voor activiteiten die niet alleen aan ‘spelen’ zijn gerelateerd, maar de gehele wijk als zodanig bedient. In het concept is het huidige herinrichtingsplan opgenomen met natuurlijk spelen, plek voor dierenleven en activiteitenvelden voor multifunctioneel gebruik. Daarnaast zijn er ontwerpideeën voor de toekomst opgenomen, zoals watergerelateerde natuur, een wilgentunnel, en een kiosk met terrasfunctie en een kleine buurtwerkplaats.

Extra financiële middelen genereren

Gezien alle ideeën die op tafel kwamen, tijdens het participatietraject heeft AM Landskab ingeschat dat het gereserveerde gemeentelijke budget niet toereikend zou zijn. De bewoners gaven aan, zelf te proberen extra financiën te genereren. Het ontwerp werd gemaakt met een optie voor een ‘boomhut’ op palen. Er werd in eerste instantie aan crowdfunding gedacht, maar aangezien dit een tijdrovend traject is en er weinig tijd tussen de definitieve kostenraming en aanlegfase was, heeft AM Landskab geadviseerd om fondsen te werven. De initiatiefnemer van het plan ging met een wervende schets van de boomhut op pad en het is gelukt om via het stimuleringsfonds van de Rabobank de financiering voor elkaar te krijgen.

Concept met oog op de toekomst maakt het ontwerp duurzaam
Concept met oog op de toekomst maakt het ontwerp duurzaam

Gevoel voor eigenaarschap leidt tot zelfbeheer

Het idee voor ‘Natuurlijk leuk’ in binnentuin De Boog was oorspronkelijk ingediend als ‘Wijkgroenplan’ idee door een actieve bewoner. Criteria voor uitvoering vanuit de gemeente was het oprichten van een zelfbeheergroep. AM Landskab is van mening dat het commitment van zelfbeheer pas ontstaat op het moment dat het gevoel van eigenaarschap voor een plek aanwezig is. In De Boog stond het gevoel van eigenaarschap bij de start van het project in de kinderschoenen. Welzijn heeft tijdens het proces, parallel aan het ontwerpen van het groenplan met de gebruikers, het sleutelbeheer van De Boog overgedragen aan bewoners. Dit gegeven is aangegrepen om het toekomstige zelfbeheer van het nieuwe groen te integreren in het beheer van De Boog als geheel. Gaandeweg is Stichting Wijkspeeltuin De Boog opgericht met o.a. een enthousiaste groencommissie. Doel van de stichting: de leukste speeltuin van Utrecht worden!
Het gevoel van eigenaarschap is cruciaal voor kans op zelfbeheer
Het gevoel van eigenaarschap is cruciaal voor kans op zelfbeheer

 

HU studenten betrekken bij participatieonderzoekHU studenten betrekken bij participatieonderzoek

Studenten van Hogeschool Utrecht

Bij de start van het project heeft AM Landskab met een kleine ‘kerngroep’ van actieve bewoners een plan gemaakt om draagvlak te creëren en gezamenlijk een doeltreffend herinrichtingsplan te maken. Er zijn studenten van de HU ingezet voor onderzoek en PR. AM Landskab is hierbij opdrachtgever geweest voor hun praktijkonderzoek over het betrekken van bewoners in groene zelfbeheerprojecten in de stad. De studenten hebben gebruikers opgezocht en bevraagd over hun waardering van en wensen voor De Boog. Daarnaast hebben de studenten aangebeld bij de omwonenden met een kleine enquête over toekomstige
activiteiten in en beheer van de Boog en wat zij er zelf in zouden willen betekenen.

Kinderparticipatie

Als eerste zijn de kinderen, die de huidige speeltuin gebruiken, betrokken. Er is een ontwerpworkshop gehouden met de kinderen van de buitenschoolse opvang gevestigd in De Boog, waarvoor ook kinderen uit de buurt waren uitgenodigd. De kinderen hebben eerst individueel, middels stickers op grote vellen papier, aangegeven welke toestellen en plekken ze veel gebruiken, welke minder en wat er volgens hun verwijderd mag worden. AM Landskab heeft het idee met eetbaar groen en een plek voor vogels en diertjes besproken. Vervolgens hebben de kinderen hun wensen voor vernieuwing getekend. AM Landskab zette de kinderen hierbij bewust in groepjes, waardoor er leuke discussies ontstond om tot gezamenlijke keuzes te komen.

Wijkspeeltuin-De-Boog6
Collages van kinderen als eerste inspiratiebron
Wijkspeeltuin-De-Boog7

Hands-on workshop volwassene

In de eerste bijeenkomst met de volwassen gebruikers is gekozen voor een actieve ontwerpworkshop. De omwonende, de gemeente en Doenja, de welzijnsorganisatie, waren bij de workshop aanwezig waardoor gelijk alle punten op tafel kwamen. AM Landskab heeft tekeningen van de kinderen als input gebruikt. Samen met inspiratiebeelden van AM Landskab van de knelpunten en de kansen, bood dat munitie voor de deelnemers om in groepjes verder na te denken over de nieuwe invulling. De deelnemers verraste zichzelf door op veel nieuwe ideeën te komen en een enkeling werd gestimuleerd om een schets te maken.

 

Van jaren ’60 speeltuin tot wijktuin anno 2015

Het ontwerp van de tuin dateert uit de jaren ’60, is van een Deense landschapsarchitect en geïnspireerd op de bouwspeeltuinen in Denemarken uit die tijd. Kinderen lekker laten rommelen in stadsnatuur binnen bepaalde (ontwerp)kaders. In de loop der jaren is deze oorspronkelijk groene oase in de stad, steeds minder natuurlijk geworden, er is bebouwing toegevoegd o.a. ten behoeve van een BSO en er zijn standaard speel- en klimtoestellen aangebracht.

Wijkspeeltuin De Boog
In 1949 ontworpen door Deens Landschapsarchitect volgens ‘Bouwspeeltuinprincipe’

 

Wijkspeeltuin-De-Boog
Metamofose van het asfaltveld

Biodiversiteit en beheer

In het ontwerp speelt ‘eetbaar groen’ een rol. Langs de rand van de gehele speeltuin zijn struiken met eetbare bessen en notenbomen geplant en bij het ‘activiteitenveld’ appel- en pruimenbomen. In de keuze voor struiken is er ook gericht naar de voedselbehoefte van vogels en kleine dieren gekeken en er zijn vaste planten, die vlinders en insecten aantrekken geïntroduceerd. In de nieuwe situatie gaat een deel van het beheer over van Welzijn en de gemeente naar de bewoners. Het ontwerp is gemaakt vanuit een duidelijke beheervisie over ‘natuurlijk groenbeheer’ met afgebakende taken voor elke partij.

Oude speeltoestellen krijgen een tweede leven

Ten eerste is er voor gekozen om een onderverdeling in het speelaanbod te maken. Het deel met toestellen voor kleine kinderen blijft intact en het deel dat heringericht wordt, is ontworpen als een uitdagend speelcircuit voor de grotere kinderen. De oude speeltoestellen krijgen een tweede leven door er grillige, houten klim- en klauterelementen aan te hangen. Huppelstammen en een groenheuvel maken het circuit af. In het asfaltveld met basketpalen, dat ongebruikt bij lag, zijn er gaten gezaagd voor grote plantvakken met fruitbomen. Je kunt er tussendoor fietsen en skaten. Het veld is multifunctioneel. Als de behoefte ontstaat, kunnen er moestuinbakken op gezet worden en met de opening was er bijvoorbeeld ‘open piste’ van een circus.
Wijkspeeltuin-De-Boog
Speelcircuit met nieuwe en oude speeltoestellen

Wijkspeeltuin-De-Boog
Wijkspeeltuin-De-Boog
Wijkspeeltuin-De-Boog
Wijkspeeltuin-De-Boog
Wijkspeeltuin-De-Boog
Wijkspeeltuin-De-Boog

Van standaard speeltuin tot multifunctioneel wijktuin met natuurlijk spelen, plek voor alle leeftijden en ruimte voor de natuur