Stel dat mensen eigenaarschap voelen voor hun leefomgeving, zorg ervoor dragen en er trots op zijn! Klinkt goed, toch? Als bewoner zou je graag een band met je eigen leefomgeving willen hebben, als gemeente hoop je dat dat gebeurt en ja, er zijn zelfs projectontwikkelaars, die stiekem de droom hebben dat bewoners eigenaarschap gaan voelen voor de leefomgeving in hun projectontwikkelingen. Maar hoe doe je dat dan, mensen eigenaarschap voor hun leefomgeving laten voelen? Makkelijker gezegd dan gedaan, toch? Ja en nee. In deze blog een verhaal over hoe het wél is gelukt.
Inspiratievoorbeeld Wijk C te Utrecht
Laten we voor inspiratie een praktijkvoorbeeld uit de werkelijke wereld nemen, dat werkt vaak beter dan een theoretische uiteenzetting over de ideale aanpak. Dit keer het verhaal over hoe het gevoel van eigenaarschap is ontstaan voor een binnentuin in de bijzondere volksbuurt ‘Wijk C’ in Utrecht.
Het dilemma rondom de binnentuin
Het verhaal begint met twee bewoners die handtekeningen hadden verzameld onder de omwonende voor een idee om hun binnentuin te veranderen in een meer uitnodigende plek. Het idee was een kleurrijke, meer natuurlijke groene inrichting met leuke zit- en verblijfsplekken. De gemeente had toen geld voor groene bewonersideeën gereserveerd. Lijkt helemaal goed, maar er kwamen ook bezwaren. Enkele andere omwonende waren huiverig: vrees voor hangjongeren en drugsgebruikers op nieuwe zitplekken, geluidsoverlast in het algemeen. Er was ook zorg over het eventueel verdwijnen van de standaard speeltoestellen die op initiatief van andere bewoners waren geplaatst. Een dilemma waarvan ik denk, dat iedere gemeente in Nederland dit zal herkennen.
De gemeente, de corporatie, de bewoners en de ontwerper
De gemeente Utrecht besefte dat er een stevig participatietraject nodig was om het bewonersidee kans van slagen te geven. Alle omwonenden zouden zich moeten vinden in het nieuwe ontwerp. AM Landskab werd ingeschakeld om de communicatie, de bewonersparticipatie en het ontwerp te verzorgen en in dit geval nam ik zelf het traject voor mijn rekening. Voor de aanpak heb ik het AM Landskab Zandloper model ingezet. Je begint breed, in dit geval met het betrekken van diverse gemeentelijke afdelingen, de woningbouwcorporatie en een grote en diverse groep van bewoners uit de buurt (als je meer wil weten over het AM Landskab Zandlopermodel, kan je ons e-book aanvragen met uitleg en gebundelde tips over samenwerking en participatie).
Het DNA van een plek
Ons uitgangspunt is, dat als je eigenaarschap wilt creëren voor de leefomgeving moet je alle gebruikers van begin af aan meenemen. Dat betekent niet alleen met de enthousiastelingen aan de slag, maar ook met de tegenstanders en de ‘onzichtbare zwijgers’. Wanneer je als ontwerpers begint met een inrichtingsplan betekent dat, dat je naast de fysieke leefomgeving te analyseren, er ook achter moet komen wat er op sociaal gebied speelt. Ik noem dat het DNA van een plek in beeld brengen.
Het leven in Wijk C
Om het DNA van Wijk C te doorgronden ben ik bijvoorbeeld naar het Volksbuurt museum gegaan en heb ik mensen op straat aangesproken over vroeger en nu en wat er beter zou kunnen. Ik heb de gemeente en de woningbouwcorporatie geraadpleegd over de beheerproblematiek.
Zo kwam ik er achter dat er in de vroegere, stenige volkswijk één parkje was, waar iedereen elkaar ontmoette en dat men dat nu mist. Ik merkte een verschil in hoe men tegenover verandering staat en in het vertrouwen in de overheid, tussen ‘nieuwe’ en oorspronkelijke bewoners en ik zag dat het schuurt tussen de, voornamelijk stellen en alleenstaanden, die rondom de binnentuin huren en de studenten, die her en der een aantal woonhuizen vullen, typisch gekocht door de pa van één van ze. Ik heb met mensen besproken over wat wél en wat niet acceptabel is, in de binnentuin straks.
Samen op stap – inspiratie groenbeheer
Een aantal omwonende hadden aangegeven actief mee te willen doen aan zelfbeheer van het groen. Hierin zag ik ook een dilemma. De wensen waren een weelderige, natuurlijke tuin met veel variatie en een aantal bewoners hadden een wens voor eetbaar groen. Maar er was weinig kennis van groen en ik ontdekt dat de mensen zo krap in hun tijd zaten, dat het nauwelijks lukte om met z’n allen bij elkaar te komen. Ik besloot daarom om de toekomstige zelfbeheerders mee te nemen naar een andere zelfbeheer binnentuin met moestuin, vijver en veel verschillende soorten begroeiing. De trekker van het project lichte toe hoeveel tijd zij in de tuincommissie ermee kwijt zijn en hoe moeilijk het is om nieuwe bewoners hiervoor te porren. Stof tot nadenken voor de bewoners. Het soort groenbeheer en daarmee het ontwerp en het beplantingsplan is gemaakt in evenwicht tussen ambitie en de hoeveelheid werk dat de bewoners er daadwerkelijk in kunnen steken.
Communicatie strategie
Met de initiatiefnemers en de gemeente heb ik een communicatiestrategie bepaald. We besloten om de communicatie via verspreiding van informatie huis-aan-huis te doen, aangevuld met raamposters en de lokale krant. Wijk C is een dichtbebouwd wijk, waar een poster gauw opvalt en er word weinig gebruik gemaakt van social media of email. AM Landskab heeft i.s.m. de bewoners kleurrijke flyers met veel beelden, weinig tekst gemaakt. Bewust niet volgens de standaard ‘gemeenteopmaak’ en getekend door de actieve bewoners. Dat bleek beter gelezen te worden dan de infobrieven van de gemeente. We hebben het gebied van de direct omwonenden uitgebreid met de omliggende straten en de urgentie van je stem laten horen tijdens bijeenkomsten duidelijk gemaakt.
Stappen zetten tijdens werkateliers
Bij AM Landskab geloven we in de kracht van direct stappen zetten tijdens een bijeenkomst. Actieve bewoners zijn druk, hun tijd is kostbaar. In een bijeenkomst is het fijn, dat je met zijn allen een stap verder komt en niet alleen ‘gehoord’ zijn en dat iemand anders de input ‘meeneemt’. We ontwerpen bij AM Landskab bovendien het liefst in co-creatie. Dat doen we door inspiratie te bieden, maar de ideeën en ingrediënten komen van de gebruikers. Wij vertalen ze in een visionair en samenhangend ontwerp.
Neem iedereen serieus
De bezwaren van de ene bewoner die door andere als ‘beren op de weg’ werden gezien, heb ik wel serieus genomen. Als je de beer ziet, kan je hem ook van de weg af krijgen! Zo is één groot bestaand, standaard speeltoestel geïntegreerd in het inrichtingsplan, waar verder alleen natuurlijke materialen en natuurlijke speelaanleidingen zijn opgenomen. De komst en de plekken van de bankjes, zijn soms in één-op-één overleggen besproken met de bewoners. Uiteindelijk zijn de tegenstanders overstag gegaan en werden de inrichtingsvoorstellen beetje bij beetje geaccepteerd of zelfs leuk gevonden. Maar klimplanten tegen alle schuren bijvoorbeeld, hebben we laten vallen. Ik merkte tijdens een bijeenkomst dat het bij een bepaald groepje omwonende tot hevig bezwaar zouden leiden. Een extra gesprek door corporatie en gemeente met deze groep bood ook geen soelaas. Het is dan niet verstandig om het, samen met de corporatie door te drukken in het kader ‘overal groene wanden voor een mooi beeld’. Liever nog een ‘gekke afwijking’ in het ontwerp, dan hevige onvrede van mensen. Op hun eigen manier heeft deze groep zich tot ‘eigenaar’ van het plan gemaakt.
Feestelijke opening
Tijdens de feestelijke opening vertelde de initiatiefnemer, Hedwig, dit: “Nu het ontwerp uitgevoerd is en mensen deze prachtige verandering zelf zien, hebben zich veel meer bewoners gemeld om ook mee te werken in het groen!” en Hedwig ging verder:
“In het laatste half jaar, sinds de uitvoering van het ontwerp, heb ik meer mensen gesproken dan in die negen jaar dat ik hier woon”!
Ronduit fantastisch om te horen! Zo wordt het streven van AM Landskab: “Ontwerp als bindmiddel” waar gemaakt. Met dit verhaal hoop ik dat ik jullie heb laten zien, dat eigenaarschap creëren voor de leefomgeving eigenlijk helemaal niet zo ingewikkeld is, als je maar de juiste stappen zet.
Ten slotte: De ontwerpvisie
Naast het gevoel van eigenaarschap hebben wij als ontwerpbureau over een aantal aspecten nagedacht. Opgaven en probleemstellingen anno nu, die je door middel van de inrichting van de openbare ruimte kunt verergeren of juist helpen oplossen. Door de manier waarop de bewonerswensen zijn vertaald zijn er voor acht verschillende problemen een oplossing gevonden. Je kan het ook ‘8 x waardecreatie’ noemen. Omdat ik hier maar 1 x waardecreatie, het verhaal van ‘eigenaarschap creëren’ vertel, zal ik de andere 7 x waardecreatie de komende dagen via LinkedIn uit de doeken doen. Veel leesplezier!
